Φίλες και φίλοι, καλησπέρα σας
Κατ’ αρχήν να συγχαρώ θερμά την ΧΕΝ για την οργάνωση της αποψινής εκδήλωσης. Μια πρωτοβουλία που σίγουρα δεν είναι πια εύκολη στους χαλεπούς καιρούς που ζούμε, αφού η βαριά οικονομική κρίση που βιώνει αψιά πια στο πετσί του ο λαός μας, με όλα τα δραματικά συμπαρομαρτούντα, μοιραία έχει τον αρνητικό αντίκτυπό της στο ηθικό του, και σε ό,τι συναρτάται μ’ αυτό, όπως λ. χ. είναι οι εκδηλώσεις με πολιτιστική διάσταση. Το έχει διαπιστώσει και το έχει εκφράσει αυτό με τον τρόπο του ο σοφός λαός μας, όταν λέει πως «νηστικό αρκούδι δεν χορεύει».
Ωστόσο, απ’ την άλλη μεριά, είναι επίσης γνωστό, και το έχω ξαναπεί, πως στη φύση του ανθρώπου, στην ιδιοσυγκρασία κυρίως του Έλληνα, δεν ταιριάζει η μοιρολατρία και η εγκατάλειψη στα όποια κακώς κείμενα. Κι ένας τρόπος άμυνας στη μαυρίλα των καιρών, ένα αντέρισμα ελπίδας, μια μορφή υγιούς αισιοδοξίας και πίστης ενάντια στο όποιο κακό μας βρίσκει είναι ο εν δυνάμει πολιτισμός. Αυτό ακριβώς που εκφράζει και ουσιαστικά μας προτείνει μέσα από την ποιητική συλλογή της «...κατά δύναμιν» και η τιμώμενη της αποψινής βραδιάς Χαρούλα Φράγκου. Γιατί όλοι μας, «το κατά δύναμιν», που λέμε, βέβαια ο καθένας, μπορούμε ν’ αντιμετωπίσουμε μέσα από τις πατροπαράδοτες και αναπαλλοτρίωτες στην ανθρωπιστική τους διάσταση πανανθρώπινες ή εθνικές πολιτιστικές αξίες μας, τους δίσεκτους καιρούς που μας έλαχαν και που δεν έχουν μόνο μια δυσμενή οικονομική διάσταση στη χώρα μας αλλά για πρώτη ίσως φορά εγγίζουν σε τέτοιο αρνητικό βαθμό την εθνική μας αυτοτέλεια και ανεξαρτησία και μαζί την εθνική μας αξιοπρέπεια αλλά και την πολιτιστική μας κληρονομιά, στοιχεία που συνιστούν για το λαό μας τη βάση για την ίδια τη ζωή και την περηφάνια του. Και η ποίηση, στην καλύτερη εκδοχή της, όπως καληώρα αυτή της Φράγκου, είναι μια απ’ αυτές τις αξίες, αφού, αν η ζωή, με όλες τις εξαρτήσεις και τις δουλείες της, είναι η τυφλή «ανάγκη» κι ελάχιστα η θεία αναγκαιότητα, μια τέτοια σαν την καλή ποίηση πνευματική λειτουργία, μπορεί να κάνει ελαφρότερες τις εξαρτήσεις της ανάγκης, δίνοντάς μας την πρεπούμενη ανάκαρα κι αγωνιστικότητα για την αντιμετώπιση κάθε βιωτικής μας αντιξοότητας αλλά και κάθε εθνικής μας καταφοράς και καταρράκωσης.
Καιρός, όμως, να περιοριστούμε στο θέμα μας.
Φίλες και φίλοι, παρακολουθώ χρόνια τώρα την πορεία της Χαρούλας Ηλία - Φράγκου στους τοπικούς μας λειμώνες της λογοτεχνίας. Μια πορεία σεμνή κι αθόρυβη, που άρχισε με έμμετρες δοκιμές «εξ απαλών ονύχων» που λέμε, από τα πρώτα μαθητικά της χρόνια συγκεκριμένα, και συνεχίζεται έκτοτε με βήματα όλο και πιο σταθερά κι ουσιαστικά κάποτε - κάποτε στους δύσβατους χώρους της πεζογραφίας - διηγηματογραφίας αλλά και του δοκιμίου και πολύ πιο συχνά - πυκνά στα ειδυλλιακά λιβάδια της ελεύθερης πια ποίησης, που αποτελεί εδώ και 45 χρόνια όχι μόνο ακριβό αγάπημα αλλά και τρόπο ζωής για την ίδια.
Είπα πιο πάνω πως παρακολουθώ την πορεία της φίλης Χαρούλας, ενώ για την ακρίβεια θα έπρεπε να πω πως συμπορεύομαι κατά κάποιον τρόπο συχνά μαζί της, εδώ και 15 τουλάχιστον χρόνια μέσα από τις σελίδες των κατά καιρούς περιοδικών που επιμελούμαι, όπου η ίδια μου εμπιστεύθηκε κι εξακολουθεί να μου εμπιστεύεται τα έμμετρα κυρίως ανθοβολήματα της ακοίμητης πνευματικής της δημιουργίας.
Απ’ τις οδοιπορίες της στα ποιητικά λιβάδια και οι περισσότεροι καρποί του ταλέντου αλλά και του εσωτερικού μόχτου της, της υπαρξιακής αγωνίας και της λαχτάρας της, να υπερβεί τα βιοτικά της βάσανα και να δώσει στους συνανθρώπους της κάποια νάματα αισιοδοξίας, κάποια αντιστύλια ελπίδας και παρηγοριάς, κάποιες ηθικές και πανανθρώπινες αξίες απ’ αυτές που ευτυχώς θεωρούνται ακόμα αναπαλλοτρίωτες για το λαό μας και που τόσο μας χρειάζονται στους δύσκολους καιρούς μας.
Σε εννιά συλλογές έχει συγκεντρωθεί κι επιμεριστεί στα συρτάρια της Φράγκου αυτό το πολύτιμο υλικό, ανάμεσα στο οποίο κι 11 ποιήματα που, όπως μας είπε και η φίλη Άννα Πετσάβα, βραβεύτηκαν ή επαινέθηκαν σε πανελλήνιους διαγωνισμούς, κι αρκετά άλλα μελοποιήθηκαν κι έγιναν όμορφα τραγούδια.
Ανθολογημένο από το υλικό αυτό η φίλη Χαρούλα επέλεξε με πολλή βάσανο κι έβγαλε σαν ζουμί τα ποιήματα με τα οποία συνέθεσε τις τρεις έντυπες ως τώρα συλλογές της (δυο για μεγάλους και μια για παιδιά) – που μας έδωσαν ομογενοποιημένο σε ανάλογες συντεταγμένες το στίγμα της όμορφης όσο και πολυδύναμης γραφής της. Ο λόγος μας απόψε στέκεται ήδη στην τρίτη, πιο πρόσφατη αλλά και πιο σοβαρή δουλειά της, βαφτισμένη ωστόσο από την ίδια με το σεμνό τίτλο «...κατά δύναμιν» (Εκδόσεις Δωδώνη, Αθήνα 2011, σ. σ. 112).
Ερωτευμένη παιδιόθεν με την ποίηση στην πιο καλή εκδοχή της η φίλη Χαρούλα δίνει σ’ αυτή τη συλλογή της με 50 από τα εκλεκτότερα δείγματα της πολύχρονης δουλειάς της απλά αλλά όχι «κατά δύναμιν», αλλά με περίσσεια δύναμης, συναισθηματικής ενέργειας και φόρτισης, τα ποιητικά της μηνύματα, όπως αυτά επιμερίζονται στις ενότητες «επί λέξει», «κατά δύναμιν», «προσφιλές αίτιον», «εσύ κι εγώ», «Ζωή είναι...» και «ποιητικά».
Μηνύματα που εκπέμπονται από μια γνήσια ποιητική φωνή, όπως εκφράζεται μέσα από έναν χυμώδη και πλούσιο λόγο, γεμάτο εικόνες και συναισθηματικές διαθλάσεις. Μια εναγώνια φωνή που συγκινεί βαθύτατα εκφράζοντας βιωματικές καταστάσεις που συχνά ανταποκρίνονται στο πνεύμα, στο χαρακτήρα αλλά και στις δραματικές όψεις της εποχής μας.
Ένας λόγος ηδυσμένος και πυκνός, όντας επίμονα επεξεργασμένος, αλλά πάντοτε συγκινημένος και λυρικός στην ουσία του, που και ως στοχασμός και ως αίσθημα και ως έκφραση, δημιουργεί ατμόσφαιρα ακόμα και στις αναπόφευκτες μεταπτώσεις του. Ο ίδιος έχει πάντα το βάρος και την υπευθυνότητα μιας οργανωμένης πνευματικής συνείδησης, η οποία ωστόσο δεν έχει χάσει την επαφή της με τις ρίζες της ζωής.
Κι αυτά σαν γενικές αποτιμήσεις της ποιητικής δουλειάς της φίλης Χαρούλας, όπως αποτυπώνονται κυρίως από ένα διερευνητικό κοίταγμα της συλλογής που παρουσιάζουμε απόψε.
Να περάσουμε όμως, κάπως αναλυτικότερα – όπως το έκανε ήδη ο παρακαθήμενος φίλος Βασίλης και με κάλυψε σε αρκετά απ’ αυτά που κι εγώ θα ήθελα με τον τρόπο μου να επισημάνω – στις ενότητες της συλλογής που ανέφερα παραπάνω, στην προσπάθεια να βρούμε και να ξεχωρίσουμε τα κυρίαρχα δομικά, αισθητικά κι εκφραστικά στοιχεία, με τα οποία οικοδομεί την ποίησή της η φίλη Χαρούλα.
Η μεγάλη, λοιπόν, δύναμη στην ποίηση της Φράγκου και σ’ αυτή τη συλλογή, όπως και στο υπόλοιπο δημοσιευμένο ποιητικό έργο της, κρύβεται στην «αδυναμία» της που ανιχνεύεται στην πεμπτουσία της «λέξης». Τις λέξεις (στον πληθυντικό) με την πρεπούμενη κάθε φορά νοηματική πληρότητα, που θα τις δώσει αθάνατη πνοή στα ποιητικά της κείμενα, αναζητά η ποιήτρια: «Αναζητώ τις λέξεις στη σιωπή / και την αθανασία τους / πέρ’ από κείνες...», θα γράψει κάπου πολυσήμαντα η ίδια.
Στο κύκλο αυτό της εμμονής της στη νοηματική κι αισθητική διάσταση της αξίας της λέξης και το ποίημα που έλαβε το 2007 το πρώτο βραβείο στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό Ποίησης «Γιάννης Φάτσης», που προκήρυξε το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και για το οποίο έκανε λόγο και ο φίλος Βασίλης. Εγώ θα περιοριστώ εδώ να σας δώσω κάποιες χαρακτηριστικές στροφές όχι απ’ αυτό αλλά από το εξάστροφο ποίημά της «Λέξεις|», που περιλαμβάνεται στην πρώτη ενότητα της συλλογής της «επί λέξει»: Διαβάζω:
«Λέξεις.../ Λυσίκομες, αισθαντικές / εύκολη λεία στα χέρια του Θεού ποιητή / αιωρούνται στο χρόνο / περιμένοντας / καρτερικά / την αιωνιότητα... Λέξεις / ονειροπόλες /... Αρχέγονες ιέρειες / του Ομήρου, / του Σοφοκλή, του Ευριπίδη./ Ομορφοστολισμένες / του Παλαμά / Χωρίς φτιασίδια / του Καβάφη / Περίτεχνα ιδωμένες /στον Ελύτη / Το χορό χορεύουν / της γλώσσας...»
Στον ίδιο, όμως, στόχο εντάσσεται και η λέξη που θα φορτίσει συναισθηματικά και θα κάνει μελίρρυτο, αλλά όχι και ανούσια γλυκερό, το ποιητικό της μήνυμα, που κατ’ εξοχήν κυριαρχείται από το ερωτικό στοιχείο. Διαβάζει από την ίδια ενότητα της συλλογής της το παρακάτω άτιτλο ποίημα ........................................
«Ζωγραφίζω με λέξεις
και αφήνω να τις διαβάσεις.
Είναι το μόνο που μπορώ να δώσω
στον εαυτό μου και σε σένα.
Κάνω τις λέξεις στίχους, φράσεις,
αισθητικά ωραίες, το συναίσθημα
ποταμό μελίρρυτο, με απώτερο
σκοπό να λουστείς
στα νάματα των πηγών του
και να ευφρανθείς
τη γλυκύτητα του πάθους μου».
Ονειρικές φαντασιώσεις, αισθηματικές διαστολές στη βιωτή της καθημέρας, ταξίδια ιδεατά του νου και της ψυχής με λογισμό και όνειρο. Αυτές οι ποιητικές συνθέσεις κυριαρχούν στη δεύτερη κι ομώνυμη με τον τίτλο της συλλογής ενότητα «...κατά δύναμιν».
Αποσπώ την τελευταία εφτάστιχη στροφή από το ποίημα «Όνειρα»:
«Σφίγγω τα δόντια στα σχοινιά της αντοχής
μην τύχη και σπάσουν.
Μπήγω τα νύχια στα ερέβη της νύχτας
να ματώσω τη ροδαυγή.
Δεν πρέπει να χάσω το δρόμο
σ’ αυτό το ταξίδι...
Ούτε την άσπιλη βεβαιότητα της αφετηρίας...».
Σε άλλο επίπεδο αλλά με τις ίδιες λυρικές νότες της σύγχρονης ποιητικής εκφραστικής και το ίδιο άρωμα συναισθηματικής ψυχής τα ποιήματα της ενότητας «προσφιλές αίτιον». Με έντονο εδώ και το θρησκευτικό στοιχείο όπως με περίσσια συναισθηματικής πνοής και λυρικής έξαρσης καταγράφεται στα ποιήματα «Φως ιλαρόν» και «Μνήσθητι».
Παραθέτω εδώ ως αντιπροσωπευτικό δείγμα τούτο το κομμάτι από το «Φως ιλαρόν»:
«Γυμνή η πίστις, / αχνομυρώνει θυμίαμα το δειλινό / και ανερμήνευτη /μ’ ένα φως ιλαρόν... / Ως εμεγαλύνθης τα έργα Θεέ! / Των κρίνων και των αγάπανθων / θεοχαρίτωτα μονοπάτια / ανεμέλπουν εσπερινούς, ότι / «πάντα εν σοφία εποίησας».
Στην ίδια ενότητα και δυο μεστά ποιήματα με κεντρικό άξονα ένα θέμα αγαπημένο από παλιά στην ποιήτρια· την ελιά. «Ελαίας εγκώμιον» το πρώτο, «Ο καιρός της ελιάς» το δεύτερο.
Λαμπρό κι εδώ συνταίριασμα του στοχασμού με το αίσθημα. Yψηλές λυρικές στοχεύσεις, εικονοπλαστική φαντασία και υποβλητικός λόγος:
Αποσπώ από το «Ελαίας Εγκώμιο»:
«Ελιά γλυκύκαρπη, χαριτωμένη,
Απ’ του χιονιά και του ήλιου τα ερωτέματα σπέρνεσαι
Περνάς τον άθωρο χυμό στην ώριμη σάρκα, αίμα και δρόσο.
Γλυκό ψωμί στην αφύλαχτη φτώχεια»...
Κι απ’ τον «καιρό της ελιάς»:
«Ένας ήλιος αβρός / κυματίζει από δέντρο σε δέντρο, / φροντιστής στου φτωχού το φαγάκι. /... Να με λέτε ελιά / να με λέτε μάνα / Στο παχουλό μου στήθος / κυλά η ζωή».
Θερμά στην αισθηματική και στοχαστική τους διάσταση και τα ερωτικά μηνύματα της ποιήτριας στην ενότητα «εσύ κι εγώ». Επηρεασμένη η ίδια από το δίστιχο του Πωλ Ελιάρ «Το να μιλάς για τον εαυτό σου όταν είσαι / ερωτευμένος, είναι σαν να μιλάς για όλους», εκπέμπει τα δικά της ερωτικά μηνύματα, με στέρεα την πεποίθηση της ταύτισης στην καλή και ιδιαίτερα βέβαια στην ερωτική ποίηση του εσύ με το εγώ, αλλά και της κοινωνικής αποδοχής αυτών των μηνυμάτων, όταν εκπέμπονται με τη βεβαιότητα αυτής της αμοιβαιότητας: Γράφει στο πρώτο και άτιτλο ποίημα αυτής της ενότητας:
«Γράφω για σας μέσ’ από μένα
Είμαι κομμάτι του εαυτού σας
κι όταν μιλώ για τον Έρωτα
τα μάτια σας κλαίνε.
Είμαι εγώ μέσ’ από σας
Τραγουδώ τους κόσμους
που ονειρεύεστε
στην Τέχνη της Ποίησης
τη συμπαντική».
Έκανα λόγο παραπάνω για τον κυρίαρχο ρόλο της λέξης μέσα στην ποίηση της Φράγκου.
Πέρα, όμως, από την νοηματική και αισθητική διάσταση της λέξης, και χωρίς η ίδια να αποτελεί προϊόν επίμονης λεξιθηρικής προσπάθειας κι αυτοσκοπό, στο ποιητικό σώμα των στίχων της Φράγκου, οι λέξεις υπηρετούν με σοφή οικονομία και μια κυρίαρχη κάθε φορά φιλοσοφική ενατένιση του κόσμου και της ζωής. Μια θεώρηση της περιρρέουσας βιωτής που διατυπώνεται με λιτό, πυκνό κι αφαιρετικό λόγο, και με τρόπο που συχνά το αποτέλεσμα να μοιάζει με βαθιά στοχαστικό απόφθεγμα.
Για του λόγου μου το αληθές ας μου επιτραπεί εδώ να ξεχωρίσω κάποιες χαρακτηριστικές ψηφίδες, σαν αντιπροσωπευτικά δείγματα της εξαίρετης και στη στοχαστική της διάσταση ποιητικής γραφής της καλής ποιήτριας, όπως τ’ αποσπώ από την ενότητα «Ζωή είναι...»:
Ζωή , λοιπόν, για τη Φράγκου είναι:
«Ένα φύλλο που τρέμει
στις φτερούγες τ’ ανέμου
Ένα βότσαλο που εκστασιάζεται
σε βαθύ καλογραμμένο κύμα
Ένα παντζούρι που ανοίγει
στις πρωινές ηλιαχτίδες».
«Το χρώμα της φθινοπωρινής οπώρας
Το πράσινο της καμένης Γης...».
«Ένας άνθρωπος γυμνός
στη συντέλεια του Κόσμου...»
«Να ζεις σήμερα και να βασίζεσαι
στην εμπειρία του χθες
Να ξέρεις να μη λες ψέματα
όταν η αλήθεια δεν έχει δρόμο»
«Ζωή είναι...
να θέλεις να ζεις
κι όταν οι άλλοι θα σ’ έχουν ξεχάσει».
Σ’ αυτό το στοχαστικό κλίμα της φιλοσοφικής υπέρβασης, κινείται συχνά η ποιητική γραφή της Φράγκου. Η ίδια πιστεύει ακράδαντα στη δύναμη του ποιητικού λόγου, όταν αυτός αποτελεί καθαρό αντίκρισμα εσωτερικού προβληματισμού και γνήσια προσφορά ψυχής σε ομόψυχους εραστές του.
Και για να ολοκληρώσω την ταπεινή αυτή αναφορά μου, να από την τελευταία ενότητα της συλλογής της «Ποιητικά», ένα απόσταγμα της βαθιάς πίστης της φίλης μου Χαρούλας στην αξία της γνήσιας ποίησης, με τίτλο «Ο Ποιητής σας»:
«Κλεισμένος σε σιντεφένιο όστρακο
περιφέρομαι στο βυθό
της σιωπής και της μοναξιάς
Σε διάφανους ονειρικούς κόσμους
καλλιεργώ μαργαριτάρια
προς τέρψιν και ευδαιμονία ψυχής».
Να ’ναι καλά η Χαρούλα να μας δίνει και στο μέλλον τέτοιες χαρές, καλλιεργώντας και προσφέροντάς μας τα ποιητικά της μαργαριτάρια, «προς τέρψιν και ευδαιμονίαν της ψυχής» όλων μας.
- Ιστολόγιο του χρήστη Χαρούλα Φράγκου
- Συνδεθείτε για να υποβάλετε σχόλια